1. Gwiazdki

Czym są gwiazdki?

Gwiazdki to narzędzie charakterystyczne dla metodyki zuchowej, analogiczne do stopni funkcjonujących w metodyce harcerskiej i wędrowniczej. Stanowią one kamienie milowe na drodze rozwoju zucha. Sylwetki przypisane poszczególnym gwiazdkom wyznaczają poziom rozwoju, do którego dążymy na danym etapie.

Postępy zucha wynikają z jego naturalnego rozwoju psychofizycznego, stażu w gromadzie oraz zaangażowania – zarówno w działalność gromady, jak i w życiu domowym, szkolnym czy w innych środowiskach.

W odróżnieniu od stopni, w przypadku gwiazdek to kadra gromady ponosi główną odpowiedzialność za wspieranie rozwoju zucha. W przypadku stopni harcerskich odpowiedzialność początkowo rozkłada się równomiernie, by stopniowo przejść w całości na barki zdobywającego stopień. Zuchy, zdobywając gwiazdki, uczą się dopiero świadomie podejmować zobowiązania i dążyć do celów – nie wspominając jeszcze o ich samodzielnym wyznaczaniu. Można więc uznać, że gwiazdki stanowią bardziej „miękkie” narzędzie wychowawcze, co znajduje odzwierciedlenie w ich formie.

Jakim etapom rozwoju odpowiadają gwiazdki?

Zdobywanie gwiazdek poprzedzają dwa wydarzenia stanowiące symboliczny początek zuchowej drogi: przyjęcie do gromady oraz obietnica zucha, która jest również włączeniem do grona zuchów ZHR. Zakładamy, że po tych wydarzeniach zuchy oswajają się z funkcjonowaniem w gromadzie, przyswajają jej rytm pracy i rozpoczynają systematyczny rozwój.

W drodze zucha wyróżniamy trzy etapy, którym odpowiadają poszczególne gwiazdki:

1. Etap inicjacji i wtajemniczenia – obejmuje pierwsze kroki w gromadzie, zapoznanie się z jej zasadami i tożsamością.
2. Etap intensywnego rozwoju wewnętrznego – skupia się na zdobywaniu umiejętności i wiedzy głównie na potrzeby własne, uczy się samodzielności.
3. Etap otwarcia na innych – to moment, gdy zuch zaczyna dzielić się swoimi umiejętnościami i wiedzą z otoczeniem, rozwija postawę opiekuńczości i wspierania innych.

W związku z tym:

Trzecia gwiazdka („opiekuńczy/a”) skierowana jest „na zewnątrz” – zuch, mający już solidne podstawy w pięciu kolorach tęczy, uczy się dzielić nimi z innymi.

Pierwsza gwiazdka („wtajemniczony/a”) koncentruje się na pierwszym kontakcie zucha z kolorami tęczy – to etap wstępnego ich poznania i wtajemniczenia.

Druga gwiazdka („zaradny/a”) ukierunkowana jest „do wewnątrz” zucha – skupia się na jego zaradności w kontekście wszystkich kolorów tęczy.

Jak zuch zdobywa gwiazdkę?

Zuch zdobywa gwiazdkę w trzech obszarach: realizując próbę na gwiazdkę, uczestnicząc w życiu gromady oraz rozwijając się poza nią. Wynika z tego jasno, że próba stanowi tylko część procesu rozwojowego — jego znaczną część zuch przechodzi po prostu poprzez udział w zbiórkach, biwakach i koloniach. Dlatego tak ważny jest jakościowy i wartościowy program w gromadzie.

Próba na gwiazdkę to narzędzie uzupełniające ten ogólny rozwój. Dba o jego indywidualizację oraz wspiera tworzenie wartościowego programu gromady.

Z czego składa się próba?

Rozpisanie próby na gwiazdkę powinno opierać się na indywidualnym podejściu do każdego zucha, z uwzględnieniem jego mocnych stron, potrzeb oraz obszarów wymagających rozwoju. Próba składa się z dwóch elementów:

• Pięciu zadań, związanych z pięcioma kolorami, które zuch realizuje indywidualnie
• Pięciu sprawności, po jednej z każdego koloru

Zadania stanowią element najbardziej nakierowany na indywidualizację próby na gwiazdkę, mają dopilnować, że faktycznie zaadresujemy jakiś problem w sylwetce naszego zucha. Zadania indywidualne muszą być jasne dla zucha, który powinien rozumieć, co dokładnie musi zrobić, aby je zaliczyć.

Sprawności stanowią element wspierający kadrę w tworzeniu wartościowego programu. Mają naprowadzić nas na to, jakie formy pracy będą najlepiej odpowiadały potrzebom większości gromady, a przypisywanie sprawności do cykli gwarantuje, że program nie będzie tworzony arbitralnie.

Zuchy nie muszą być świadome, jakie dokładnie sprawności realizują w ramach próby, o ile nie zdobywają ich indywidualnie poza zbiórkami.

Sprawności można zmieniać w trakcie trwania próby – na przykład, jeśli zuch nie uczestniczył w cyklu, w którym realizowana była sprawność „Wskazidroga” (kolor żółty), drużynowy może zastąpić ją inną sprawnością w tym samym kolorze, np. „Pasażerem”, planowaną w kolejnym cyklu.

Reasumując, można uprościć to w następujący sposób: zadania indywidualne są przede wszystkim dla zucha – to on ma się z nich wywiązać. Sprawności w próbach na gwiazdki natomiast są narzędziem bardziej dla kadry – mają stanowić gwarancję, że program realizowany przez gromadę ma sens i odpowiada na potrzeby dzieci.

Jak zaplanować próbę?

1. Stwórz charakterystykę zuchenki/zucha – określ, jak prezentuje się w kontekście każdego z pięciu kolorów (czerwony, żółty, zielony, niebieski, fioletowy), przyrównując ją/go do sylwetek.
2. Zidentyfikuj potrzeby i mocne strony – zastanów się, które elementy sylwetki są już rozwinięte, a które wymagają wsparcia.
3. Wyznacz po jednym mierzalnym zadaniu dla każdego koloru – każde z nich powinno rozwijać konkretny aspekt sylwetki, który nie jest jeszcze w pełni osiągnięty.
4. Dobierz jedną sprawność do każdego koloru – sprawność powinna wspierać rozwój i uzupełniać zadanie, uwzględniając indywidualne zainteresowania i możliwości dziecka.

2. Tworzenie planu pracy

Plan pracy gromady powinien uwzględniać indywidualny rozwój zuchów oraz realizację systemu gwiazdek. Oto etapy projektowania planu rocznego:

Etap 1: Analiza prób gwiazdkowych

Na początku roku harcerskiego:

• Rozpisujemy próby na gwiazdki tym zuchom, które zdobyły poprzednią gwiazdkę i rozpoczynają kolejną.
• Przeglądamy aktualne próby zuchów będących w trakcie zdobywania gwiazdki.
• Na tej podstawie tworzymy zestawienie sprawności pojawiających się w próbach.

Jeśli we wrześniu nie jesteśmy w stanie (lub nie chcemy) rozpisać pełnych prób, możemy rozpocząć od jednego zadania i dodawać kolejne po jego zakończeniu. Należy jednak przypisać wszystkie sprawności.

Etap 2: Wybór sprawności rocznych

• Zliczamy najczęściej pojawiające się sprawności w próbach.
• Wybieramy te, które zrealizujemy z całą gromadą w danym roku (np. 10 najpopularniejszych – bo zwykle nasza gromada tyle w rok zdobywa, minimum to jedna sprawność na cykl, ale gromada może robić dużo więcej, zwłaszcza gdy doliczymy wyjazd).
• Pozostałe sprawności:
  • A) Przeznaczyć je do zdobycia indywidualnego przez zuchenki i zuchów. Trzeba jednak zadbać o to, żeby nie powstała sytuacja, w której jedno dziecko zdobywa wszystkie sprawności potrzebne do gwiazdki indywidualnie, a inne wszystkie na zbiórkach – powinien być zachowany rozsądny balans.
  • B) Zrezygnować z realizacji tych sprawności w danym roku. W takim przypadku należy pamiętać, że zuchom, którym te sprawności zostały wcześniej wpisane do próby, trzeba je wymienić na inne – takie, które będą rzeczywiście realizowane w gromadzie..

Etap 3: Projektowanie cykli i terminarza

• Przypisujemy sprawności do cykli programowych, szukając takich kombinacji, które dobrze do siebie pasują tematycznie i rozwojowo.
• Na tej podstawie tworzymy fabuły cykli oraz terminarz zbiórek.
  

Przykład: W zestawieniu najpopularniejszych sprawności pojawiły się Obserwator(ka) i Przyjaciel/Przyjaciółka Zwierząt. Łączymy je w jeden cykl i nadajemy mu fabułę „Księga Dżungli”.

Uwaga: Sprawność nie jest przyznawana za samą obecność na zbiórkach, lecz za aktywne uczestnictwo i zaangażowanie. Każdy cykl kończy się podsumowaniem (np. kolorowanką, omówieniem na kręgu rady, apelem zuchowym), która odzwierciedla stopień realizacji.

Etap 4: Realizacja planu i praca z gwiazdkami

• Każda zbiórka służy rozwojowi zuchów i realizacji elementów sylwetek gwiazdkowych.
• Regularnie odbywają się kręgi gwiazdkowe, podczas których:
  • Zuchy rozpoczynają próbę (otrzymują kolorowankę i zadania/pierwsze zdanie) lub kontynuują aktualną (otrzymują kolejne zadania, prezentują efekty).
  • Zuchenki/zuchy systematycznie dzielą się swoim postępem – forma dowolna: opowieść, zdjęcia, filmiki, prace plastyczne. Wzajemne dzielenie się postępem motywuje do dalszego działania.
  • Można prowadzić osobne kręgi dla różnych gwiazdek (np. krąg pierwszej gwiazdki co trzecią zbiórkę).
  • Postępy zaznaczamy na Tęczowej Tablicy/Tablicy Pryzmatu, kartach gwiazdkowych oraz wewnętrznych dokumentach drużynowego.

Etap 5: Zakończenie próby

• Realizacja wszystkich zadań i zdobycie przypisanych sprawności widoczne jest na karcie gwiazdkowej/kolorowance/innej wizualizacji.
• Gwiazdka wręczana jest w obrzędowy sposób na najbliższym wyjeździe lub szczególnej zbiórce – podczas Wielkich Obrzędów, z powtórzeniem Obietnicy Zuchowej.

Etap 6: Kolejna próba

• Nowa próba na gwiazdkę powinna być rozpisana w ciągu miesiąca od zdobycia poprzedniej (chyba że gwiazdka została zdobyta na kolonii – wtedy nową próbę rozpoczynamy z początkiem roku harcerskiego).
• Jeśli nowa próba rozpoczyna się w śródroczu, należy zwrócić uwagę na to, jakie sprawności będą jeszcze realizowane w pozostałej części roku – tak, by zuch mógł zdobywać sprawności bez konieczności czekania na nowy rok.
• Warto też planować program kolonii z uwzględnieniem zuchów, które w trakcie roku nie miały możliwości zdobyć wielu sprawności odpowiadających ich sylwetce gwiazdkowej – kolonia może być dla nich okazją do nadrobienia tych elementów.